คู่มือแนวทางการปรับปรุงบ้านเพื่อเป็นห้องพักผู้ป่วย (Cohort Ward) ในการกักตัวเองที่บ้าน (Home Quarantine: ห้องแยกโรคผู้ป่วยแพร่เชื้อทางอากาศ (AIIR (Airborne Infection Isolation Room))
กลุ่มผู้ใช้งานหลัก ผู้ป่วยโรคคิดต่อทั่วไป, ผู้ป่วยโรคติดต่อทางเดินหายใจ
โดยอ้างอิงมาตรฐานห้องแยกโรคผู้ป่วยแพร่เชื้อทางอากาศ : AIIR (Airborne Infection Isolation Room) ของโรงพยาบาล
รูปแบบการแพร่กระจาย 1 การแพร่กระจายเชื้อทางอากาศหรือฝอยละอองขนาดเล็ก (Aerosol)
- อนุภาคขนาด < 5 ไมครอน สามารถแขวนลอยในอากาศได้นาน โดยไม่ตกลงสู่พื้น
- อนุภาคขนาด 1 – 5 ไมครอน มีอัตราตกสู่พื้น 1 หลาต่อชั่วโมง
2 ผิวสัมผัส
หลักการสำคัญ 1 Administrative Controls
2 Environmental Controls*** เป็นหลักการสำคัญในการปรับปรุงที่พักอาศัย
3 Respiratory – Protection Controls
Environmental Controls***
1 ห้องพักผู้ป่วย (Cohort Ward) ในการกักตัวเองที่บ้าน (Home Quarantine: ห้องแยกโรคผู้ป่วยแพร่เชื้อทางอากาศ (AIIR (Airborne Infection Isolation Room))
ระบบห้อง ห้องความดันลบ (Negative Pressure) ป้องกันการแพร่กระจายเชื้อออกไปภายนอกห้อง
เป็นไปตามมาตรฐานของสมาคมสถาปนิก สหรัฐอเมริกา (AIA) สมาคมวิศวกรรมปรับอากาศสหรัฐอเมริกา (ASHRAE) วิศวกรรมสถานแห่งประเทศไทย และสมาคมวิศวกรรมปรับอากาศแห่งประเทศไทย
Negative Pressure 1 ความดันภายในห้อง < ความดันภายนอกหรือบริเวณโดยรอบ
2 อากาศภายนอกเข้าสู่ภายในห้องได้เพียงอย่างเดียว
3 ไม่ให้อากาศภายในห้องออกสู่ภายนอก
Space Requirement ห้องแยกโรคที่แพร่กระจายเชื้อทางอากาศ (Airborne Infection Isolation Room: AIIR) + ห้องน้ำ
ห้องก่อนห้องแยก (Anteroom) + พื้นที่พักขยะ
โถงทางเดิน
อุณหภูมิ – ความชื้น แบบที่ 1 ห้องพักผู้ป่วย (Cohort Ward) (เทียบเคียงมาตรฐาน ห้องผ่าตัด)
อุณหภูมิ 17 – 270C ความชื้นสัมพัทธ์ 45-55%
แบบที่ 2 ห้องพักผู้ป่วย (Cohort Ward) (เทียบเคียงมาตรฐาน ห้องผู้ป่วยวิกฤต (ICU))
อุณหภูมิ 21– 270C ความชื้นสัมพัทธ์ต่ำกว่า 60 %
ความดัน กำหนดความดันของอากาศภายในห้องเมื่อเทียบกับบริเวณภายนอกโดยรอบ เพื่อควบคุมไม่ให้เชื้อแพร่ออกนอกห้อง
Negative Pressure: ความดันอากาศของห้องผู้ป่วยไม่น้อยกว่า -5 ปาสคาล ส่วนบริเวณโดยรอบหรือห้องก่อนเข้าถึงห้องผู้ป่วยไม่น้อยกว่า -2.5 ปาสคาล
การปิดรูรั่ว (Seal) จำกัดรูรั่ว มียางขอบประตูหน้าต่าง โดยขนาดของรูรั่วทั้งหมดในห้องจะต้องรวมกันแล้วไม่มากกว่า 40 ตารางนิ้ว
การหมุนเวียนอากาศกลับมาใช้ใหม่ (Recirculation) หมุนเวียนอากาศกลับมาใช้ใหม่ได้ต่อเมื่ออากาศที่หมุนเวียนนั้นผ่านการกรองด้วย HEPA filter
ตาราง แสดงคุณลักษณะทางวิศวกรรมของพื้นที่ที่สำคัญในสถานพยาบาลเปรียบเทียบกับบ้านพักอาศัยที่ประยุกต์ใช้เพื่อการกักตัว (Quarantine)
| Specification | ห้องทั่วไป : All Room | ห้องพักผู้สูงอายุ เด็ก ผู้มีภูมิคุ้มกันต่ำ: PE room (Protective Environment Room) | Critical care room | Isolation anteroom | Operating room |
| Air pressure | Negative | Positive | Positive, Negative, or Neutral | Positive or Negative | Positive |
| Room air changes | > 6 ACH
(for existing rooms) > 12 ACH (for renovation or new construction) |
> 12 ACH | > 6 ACH | > 10 ACH | > 15 ACH |
| Sealed | Yes | Yes | No | Yes | Yes |
| Filtration supply | 90% (dust- spot ASHRAE 52.1 1992) | 99.97%
(HEPA filter) |
> 90%
Yes |
> 90%
No |
> 90%
Yes |
| Recirculation | No** | Yes |
Remark: * ในห้องผ่าตัดบางประเภทเช่นห้องผ่าตัดทาง ออโธปิดิกส์ ต้องใช้ HEPA filter
** สามารถ Recirculation ได้โดยผ่าน HEPA filter ก่อนที่อากาศจะหมุนเวียนกลับมาในห้อง
อากาศที่ระบายทิ้ง 1 ไม่ระบายอากาศที่มีการปนเปื้อนไปในตำแหน่งชุมชนที่มีผู้คน อาคารอื่น หรือย้อนกลับเข้าสู่อาคาร
2 การระบายทิ้งจะต้องผ่านแผงกรองอากาศระดับ HEPA filter ก่อนปล่อยทิ้ง
3 จุดระบายอากาศต้องอยู่ห่างจากจุดนำอากาศเข้ามากกว่า 25 ฟุต
4 ห้ามต่อท่อลมระบายอากาศทิ้งจากห้องแยกผู้ป่วยแพร่เชื้อทางอากาศกับท่อลมอื่นๆ
ทิศทางการระบายอากาศ 1 ระบบลม ระบบปรับอากาศ และระบายอากาศแยกออกจากพื้นที่อื่นโดยเด็ดขาด
2 อากาศเคลื่อนที่เข้าหาผู้ป่วย โดยผู้ป่วยอยู่ในตำแหน่งปลายทางลมหรือใต้ลม
3 ทิศทางการไหลของอากาศภายในห้อง กำหนดให้ลมที่จ่ายมาผ่านคนปกติก่อนเคลื่อนไปสู่ผู้ป่วย โดยตำแหน่งของหัวจ่ายลมอยู่ใกล้ประตูทางเข้า และแผงรับลมกลับอยู่ที่บริเวณหัวเตียงของผู้ป่วยในระดับใกล้พื้น ขอบล่างของแผงลมกลับสูงจากพื้นประมาณ 10 เซนติเมตร (การพิจารณาจากตำแหน่งของหัวจ่ายลม หน้ากากลมกลับ ความเร็วลมที่จ่าย และความสามารถของพัดลมดูดลมกลับ เป็นตัวกำหนดให้ทิศทางการไหลของอากาศให้เป็นไปตามมาตรฐาน)
4 ใช้การระบายอากาศเฉพาะที่ (Local exhaust ventilation) จาก hoods
อัตราการระบายอากาศ อัตราการระบายอากาศต่อชั่วโมง (Airchange per hour : ACH)
1 อัตราลมหมุนเวียนในห้องไม่น้อยกว่า 12 เท่าของปริมาตรห้องต่อชั่วโมง (12 ACH)
2 อัตราลมระบายทิ้ง 5 เท่าของปริมาตรห้องต่อชั่วโมง (5 ACH)
ตาราง Air Changes per Hours (ACH) and time in minutes required for removal efficiencies of 90%, 99% and 99.9% of airborne contaminants
| ACH | Minutes required for a removal efficiency of: | ||
| 90% | 99% | 99.9% | |
| 1 | 138 | 276 | 414 |
| 2 | 69 | 138 | 207 |
| 3 | 46 | 92 | 138 |
| 4 | 35 | 69 | 104 |
| 5 | 28 | 55 | 83 |
| 6 | 23 | 46 | 69 |
| 7 | 20 | 39 | 59 |
| 8 | 17 | 35 | 52 |
| 9 | 15 | 31 | 46 |
| 10 | 14 | 28 | 41 |
| 11 | 13 | 25 | 38 |
| 12 | 12 | 23 | 35 |
| 13 | 11 | 21 | 32 |
| 14 | 10 | 20 | 30 |
| 15 | 9 | 18 | 28 |
| 16 | 9 | 17 | 26 |
| 17 | 8 | 16 | 24 |
| 18 | 8 | 15 | 23 |
| 19 | 7 | 15 | 22 |
| 20 | 7 | 14 | 21 |
| 25 | 6 | 11 | 17 |
| 30 | 5 | 9 | 14 |
| 40 | 3 | 7 | 10 |
| 45 | 3 | 6 | 9 |
| 50 | 3 | 6 | 8 |
อัตราการเติมอากาศ 1 มีการเติมอากาศจากภายนอกเข้ามาไม่น้อยกว่า 2 เท่าของปริมาตรห้องต่อชั่วโมง (2ACH) โดยอากาศที่เติมเข้ามามีการปรับอุณหภูมิให้อยู่ระหว่าง 24 – 250C ความชื้นสัมพัทธ์ < 60% และมีการกรองอากาศที่เติมเข้ามาด้วยแผงกรองอากาศที่มีประสิทธิภาพ 25% และ 90%
2 จุดนำอากาศเข้า จะต้องห่างจากจุดปล่อยอากาศเสีย อย่างน้อย 10 เมตร
3 ควรอยู่เหนือพื้นดินอย่างน้อย 3 ฟุต
ตาราง อัตราการนำเข้าอากาศภายนอก อัตราการหมุนเวียนอากาศภายใน และความดันสัมพัทธ์
| พื้นที่ใช้สอยบ้านเทียบเคียงกับพื้นที่ใช้สอยของโรงพยาบาล | อัตราการนำเข้าอากาศภายนอกไม่น้อยกว่าจำนวนเท่าของปริมาตรห้องต่อชั่วโมง | อัตราการหมุนเวียนอากาศภายในห้องไม่น้อยกว่าจำนวนเท่าของปริมาตรห้องต่อชั่วโมง | ความดันสัมพันธ์กับพื้นที่ข้างเคียง |
| ห้องนอน : ห้องพักผู้ป่วย | 2 | 6 | สูงกว่า |
| ห้องนอนสำหรับผู้ป่วยแพร่เชื้อทางอากาศ : ห้องแยกผู้ป่วยแพร่เชื้อทางอากาศ | 2 | 12 | ต่ำกว่า
(Negative Pressure) |
| ห้องนอนสำหรับผู้มีความเสี่ยงในการติดเชื้อ เด็ก ผู้สูงอายุ หรือผู้มีภูมิคุ้มกันต่ำ : ห้องแยกผู้ป่วยปลอดเชื้อ -Nursery | 2 – 5 | 12 | สูงกว่า
(Positive Pressure) |
| โถงหน้าห้อง : ห้องตรวจรักษาผู้ป่วย | 2 | 6 | สูงกว่า |
| พื้นที่ทั่วๆไป : แผนกผู้ป่วยนอก | 2 | 12 | ต่ำกว่า |
การกรองอากาศ 1 ประเภทของแผงกรองอากาศ เป็นประเภทที่ 1 หรือ MERV 17 คือ HEPA filter มีประสิทธิภาพการกรองไม่ต่ำกว่า 99.97%
2 อากาศที่ปล่อยทิ้งมีการกรองด้วยแผงกรองอากาศประสิทธิภาพสูง 25% 90% และ 99.97% (HEPA filter) รวมทั้งฆ่าเชื้อด้วยระบบ UVGI ก่อนปล่อยออกสู่ภายนอก โดยท่อระบายอากาศทิ้งเหนืออาคาร
ตาราง อัตราการนำเข้าอากาศภายนอก อัตราการหมุนเวียนอากาศภายใน และความดันสัมพัทธ์
| พื้นที่ใช้สอยบ้านเทียบเคียงกับพื้นที่ใช้สอยของโรงพยาบาล | จำนวนชั้นขั้นต่ำ | ประเภทแผงกรองอากาศชั้นที่ 1* | ประเภทแผงกรองอากาศชั้นที่ 2* |
| ห้องนอนสำหรับผู้ป่วยแพร่เชื้อทางอากาศ : ห้องผ่าตัด | 2 | 4 | 1
ติดตั้งที่ช่องดูดลมออก (ในกรณีเป็นห้องผ่าตัด ติดตั้งที่ช่องจ่ายลม) |
| ห้องนอนสำหรับผู้มีความเสี่ยงในการติดเชื้อ เด็ก ผู้สูงอายุ หรือผู้มีภูมิคุ้มกันต่ำ : หอผู้ป่วยหนัก (ICU) ห้องรักษาผู้ป่วย ห้องเด็กแรกคลอด บริเวณพักคอยผู้ป่วยนอก | 2 | 4 | 2 |
| ห้องทั่วไป : ห้องพักผู้ป่วย ทางเดินหน้าห้องผู้ป่วย พื้นที่เตรียมอาหาร ซักรีด | 1 | 4 | – |
ตาราง ประเภทแผงกรองอากาศและประสิทธิภาพ*
| ประเภท | ประสิทธิภาพขั้นต่ำ | มาตรฐานการทดสอบ |
| 1 | 99.97%
MERV 17 |
HEPA 99.97% efficiency on 0.3 μ particle, IEST Type
A ASHRAE Standard 52. |
| 2 | 90 – 95%
MERV 14 |
ASHRAE Standard 52.1 (Dust Spot)
ASHRAE Standard 52.2 |
| 3 | 80 – 90%
MERV 13 |
ASHRAE Standard 52.1 (Dust Spot)
ASHRAE Standard |
| 4 | 25 – 30%
MERV 7 |
ASHRAE Standard 52.1 (Dust Spot)
ASHRAE Standard |
| MERV = Minimum Efficiency Reporting Value ตามมาตรฐาน ASHRAE 52.2 | ||
ระบบแสงสว่าง Daylight
การใช้ UVGI (Ultraviolet germicidal irradiation) ในการฆ่าเชื้อภายในห้องปิด โดยกำหนดระยะเวลา และหลีกเลี่ยงการสัมผัสโดยตรง
งานระบบสำคัญ 1 อุปกรณ์ดูดอากาศ – ระบบระบายอากาศ
2 ระบบแผ่นกรองอากาศ
3 ระบบปรับอากาศ
4 ระบบการฆ่าเชื้อ
5 ระบบหรืออุปกรณ์ปิดรอยต่อ หรือรอยรั่ว (Seal Material)
วัสดุ–พื้นผิวภายใน ผิวเรียบทำความสะอาดง่าย
2 ห้องก่อนห้องแยก (Anteroom) ห้องแยกโรคผู้ป่วยแพร่เชื้อทางอากาศ (AIIR (Airborne Infection Isolation Room))
ระบบห้อง ห้องความดันลบ (Negative Pressure) ป้องกันการแพร่กระจายเชื้อออกไปภายนอกห้อง
เป็นไปตามมาตรฐานของสมาคมสถาปนิก สหรัฐอเมริกา (AIA) สมาคมวิศวกรรมปรับอากาศสหรัฐอเมริกา (ASHRAE) วิศวกรรมสถานแห่งประเทศไทย และสมาคมวิศวกรรมปรับอากาศแห่งประเทศไทย
Negative Pressure 1 ความดันภายในห้อง < ความดันภายนอกหรือบริเวณโดยรอบ
2 อากาศภายนอกเข้าสู่ภายในห้องได้เพียงอย่างเดียว
3 ไม่ให้อากาศภายในห้องออกสู่ภายนอก
Space Requirement พื้นที่พักขยะ อ่างล้างมือ และมีพื้นที่เพียงพอสำหรับการถอดอุปกรณ์ป้องกันร่างกาย
อุณหภูมิ – ความชื้น อุณหภูมิ 21– 270C ความชื้นสัมพัทธ์ต่ำกว่า 60 %
ความดัน กำหนดความดันของอากาศภายในห้องเมื่อเทียบกับบริเวณภายนอกโดยรอบ เพื่อควบคุมไม่ให้เชื้อแพร่ออกนอกห้อง
Negative Pressure: ความดันอากาศของห้องก่อนห้องแยก (Anteroom) ไม่น้อยกว่า -2.5 ปาสคาล
การปิดรูรั่ว (Seal) จำกัดรูรั่ว มียางขอบประตูหน้าต่าง โดยขนาดของรูรั่วทั้งหมดในห้องจะต้องรวมกันแล้วไม่มากกว่า 40 ตารางนิ้ว
อัตราการระบายอากาศ อัตราการระบายอากาศต่อชั่วโมง (Airchange per hour : ACH)
1 อัตราลมหมุนเวียนในห้อง > 10 เท่าของปริมาตรห้องต่อชั่วโมง (10 ACH)
2 อัตราลมระบายทิ้ง 5 เท่าของปริมาตรห้องต่อชั่วโมง (5 ACH)
ตาราง Air Changes per Hours (ACH) and time in minutes required for removal efficiencies of 90%, 99% and 99.9% of airborne contaminants
| ACH | Minutes required for a removal efficiency of: | ||
| 90% | 99% | 99.9% | |
| 1 | 138 | 276 | 414 |
| 2 | 69 | 138 | 207 |
| 3 | 46 | 92 | 138 |
| 4 | 35 | 69 | 104 |
| 5 | 28 | 55 | 83 |
| 6 | 23 | 46 | 69 |
| 7 | 20 | 39 | 59 |
| 8 | 17 | 35 | 52 |
| 9 | 15 | 31 | 46 |
| 10 | 14 | 28 | 41 |
| 11 | 13 | 25 | 38 |
| 12 | 12 | 23 | 35 |
| 13 | 11 | 21 | 32 |
| 14 | 10 | 20 | 30 |
| 15 | 9 | 18 | 28 |
| 16 | 9 | 17 | 26 |
| 17 | 8 | 16 | 24 |
| 18 | 8 | 15 | 23 |
| 19 | 7 | 15 | 22 |
| 20 | 7 | 14 | 21 |
| 25 | 6 | 11 | 17 |
| 30 | 5 | 9 | 14 |
| 40 | 3 | 7 | 10 |
| 45 | 3 | 6 | 9 |
| 50 | 3 | 6 | 8 |
อัตราการเติมอากาศ 1 มีการเติมอากาศจากภายนอกเข้ามาไม่น้อยกว่า 2 เท่าของปริมาตรห้องต่อชั่วโมง (2ACH) โดยอากาศที่เติมเข้ามามีการปรับอุณหภูมิให้อยู่ระหว่าง 24 – 250C ความชื้นสัมพัทธ์ < 60% และมีการกรองอากาศที่เติมเข้ามาด้วยแผงกรองอากาศที่มีประสิทธิภาพ 25% และ 90%
2 จุดนำอากาศเข้า จะต้องห่างจากจุดปล่อยอากาศเสีย อย่างน้อย 10 เมตร
3 ควรอยู่เหนือพื้นดินอย่างน้อย 3 ฟุต
การกรองอากาศ 1 ประเภทของแผงกรองอากาศ เป็นประเภทที่ 1 หรือ MERV 17 คือ HEPA filter มีประสิทธิภาพการกรองไม่ต่ำกว่า 99.97%
2 อากาศที่ปล่อยทิ้งมีการกรองด้วยแผงกรองอากาศประสิทธิภาพสูง 25% 90% และ 99.97% (HEPA filter) รวมทั้งฆ่าเชื้อด้วยระบบ UVGI ก่อนปล่อยออกสู่ภายนอก โดยท่อระบายอากาศทิ้งเหนืออาคาร
3 ห้องโถงทางเดินหน้าห้องผู้ป่วย
ระบบห้อง ห้องความดันปกติ (Neutral Pressure) ความดันของอากาศเท่ากับบรรยากาศภายนอก มีเครื่องปรับอากาศแยกจากห้องผู้ป่วย และห้องก่อนห้องผู้ป่วย (Anteroom)
Neutral Pressure ความดันภายในห้อง = ความดันภายนอกหรือบริเวณโดยรอบ
Space Requirement เพื่อการสัญจร
อุณหภูมิ – ความชื้น อุณหภูมิ 250C ความชื้นสัมพัทธ์ต่ำกว่า 60%
ความดัน Neutral Pressure: ความดันอากาศภายนอกหรือบริเวณโดยรอบ
การปิดรูรั่ว (Seal) จำกัดรูรั่ว มียางขอบประตูหน้าต่าง โดยขนาดของรูรั่วทั้งหมดในห้องจะต้องรวมกันแล้วไม่มากกว่า 40 ตารางนิ้ว
อัตราการระบายอากาศ อัตราการระบายอากาศต่อชั่วโมง (Airchange per hour : ACH)
อัตราลมหมุนเวียนในห้องไม่น้อยกว่า 4 เท่าของปริมาตรห้องต่อชั่วโมง (4 ACH)
ตาราง Air Changes per Hours (ACH) and time in minutes required for removal efficiencies of 90%, 99% and 99.9% of airborne contaminants
| ACH | Minutes required for a removal efficiency of: | ||
| 90% | 99% | 99.9% | |
| 1 | 138 | 276 | 414 |
| 2 | 69 | 138 | 207 |
| 3 | 46 | 92 | 138 |
| 4 | 35 | 69 | 104 |
| 5 | 28 | 55 | 83 |
| 6 | 23 | 46 | 69 |
| 7 | 20 | 39 | 59 |
| 8 | 17 | 35 | 52 |
| 9 | 15 | 31 | 46 |
| 10 | 14 | 28 | 41 |
| 11 | 13 | 25 | 38 |
| 12 | 12 | 23 | 35 |
| 13 | 11 | 21 | 32 |
| 14 | 10 | 20 | 30 |
| 15 | 9 | 18 | 28 |
| 16 | 9 | 17 | 26 |
| 17 | 8 | 16 | 24 |
| 18 | 8 | 15 | 23 |
| 19 | 7 | 15 | 22 |
| 20 | 7 | 14 | 21 |
| 25 | 6 | 11 | 17 |
| 30 | 5 | 9 | 14 |
| 40 | 3 | 7 | 10 |
| 45 | 3 | 6 | 9 |
| 50 | 3 | 6 | 8 |
เอกสารอ้างอิง
[1] พ.ญ. จริยา แสงสัจจา, ทรงยศ ภารดี. คู่มือการปรับปรุงคุณภาพอากาศภายในอาคารสถานพยาบาล สถาบันบำราศนราดูร กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ, 2550.
[2] แพทย์หญิงศรีประภา เนตรนิยม, และคณะผู้แปลในกรมควบคุมโรค กองวัณโรค. แนวทางการใช้ UV ทำลายเชื้อโรค แปลจากหนังสือ Guide to using germicidal UV โดยกองวัณโรค กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพ์อักษรกราฟฟิคแอนด์ดีไซน์, 2562.
[3] กลุ่มส่งเสริมมาตรฐานวิศวกรรม กองวิศวกรรมการแพทย์ กรมสนับสนุนบริการสุขภาพ กระทรวงสาธารณสุข. ตู้ควบคุมป้องกันการแพร่กระจายเชื้อจุดพ่นยา: Respiratory Disease Control. นนทบุรี.
[4] รองศาสตราจารย์ ดร. จุฑามาศ โชติบาง, และคณะทำงานโครงการหน่วยวิชาการการสร้างเสริมศักยภาพชุมชนท้องถิ่นในการดูแลเด็กปฐมวัย: พื้นที่ภาคเหนือ (COACT) โดยสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.). การพัฒนานวัตกรรมในการพัฒนาคุณภาพศูนย์พัฒนาเด็กเล็กในพื้นที่ภาคเหนือ.
[5] ศาสตราภิชาน ทวี เวชพฤติ. การระบายอากาศของห้องคนไข้ แบบแยกเดี่ยว: Isolation Room Ventilation. กรุงเทพมหานคร: สมาคมวิศวกรรมปรับอากาศแห่งประเทศไทย.